همه چیز در مورد صمغ عربی

سلام به دوستان عزیز و هنرمند. در این پست قصد دارم به طور کاملا تخصصی در مورد ماده ای به نام صمغ عربی صحبت کنم. این صمغ طبیعی در صنایع شیمیایی، صنایع غذایی و مخصوصا در دنیای هنر و درمان کاربرد های فراوانی دارد. بیشتر قصد دارم کاربرد های این ماده را در زمینه خوشنویسی بررسی کنم و اگر شما هم به خوشنویسی انگلیسی و یا فارسی علاقه دارید پیشنهاد میکنم حتما این مطلب را تا انتها مطالعه کنید.

تاریخچه صمغ عربی

صمغ عربی یکی از کهن ترین و بهترین صمغ طبیعی شناخته شده در دنیا می باشد. سالم بودن آن در طول قرن ها استفاده از آن به اثبات رسیده است و همچنین احتمالا به طبیعی بودن آن هیچ عوارض جانبی از مصرف آن در طول تاریخ گزارش نشده است.

به گفته مورخان تاریخچه استفاده از صمغ عربی به حدود ۷۰۰۰۰ سال پیش بر میگردد که در آفریقا (ناحیه ساحل) به عنوان یک ماده غذایی از آن استفاده میشد. اما احتمالا صمغ عربی در سرزمین های خشک جایی که درخت آکاسیا رشد میکرد هم کاربردهای غذایی و هم غیر غذایی داشته است.

حدود ۴۰۰۰ سال قبل میلاد مسیح چینی ها و ژاپنی ها از صمغ عربی برای نقاشی استفاده میکردند. حتی گفته میشود حدود ۲۶۵۰ سال قبل میلاد مسیح مصری های باستان از صمغ عربی به عنوان یکی از ترکیبات مرکب، رنگ و آبرنگ استفاده میکردند. آن ها برای کشیدن هیروگلیف (حروف تصویری) و ثبت کتیبه های باستانی خود، صمغ عربی را برای چسبنده تر کردن رنگ دانه در مرکب اضافه میکردند. همچنین برای اینکه چسبیدن مومیایی با سرعت بیشتری انجام شود از صمغ عربی استفاده میکردند. صمغ عربی در آن زمان حتی در لوازم آرایشی نیز کاربرد داشته است. جالب است بدانید رژ لب مورد علاقه کلئوپاترا ملکه مصر از این صمغ درست میشد.

صمغ عربی چیست؟

صمغ عربی Gum Arabic که به نام های آکاسیا، صمغ سودانی، صمغ سنگالی، صمغ هندی،صمغ آکاسیا و … نیز نام برده میشود عمدتا از عصاره گونه های مختلف درخت آکاسیا استخراج میشود. این عصاره پس از این که در معرض هوا خشک شود از ساقه و شاخه آکاسیا استخراج میشود. حدود ۱۰۰۰ گونه آکاسیا وجود دارد که صمغ عربی عمدتا تنها از دو گونه آن ها به نام های آکاسیا سنگالی و آکاسیا قرمز به دست می آید. عصاره خشک شده آکاسیا در فصل های بارانی (که معمولا در جولای آغاز میشود) استخراج و در فصول خشک (نوامبر) به دیگر کشور ها صادر میشوند.

اما ممکن است برای شما سوال بزرگ این باشد که چرا نام آن را صمغ عربی گذاشته اند؟

واژه صمغ عربی ریشه گیاه شناسی ندارد. در بعضی مناطق صمغ عربی از درخت آکاسیا گرفته نمیشود بلکه از درختانی مانند کومبرتوم و آلکازیا به دست می آیند که ۸۰ درصد آن ها در کشور سودان و منطقه ساحل SAHEL (که از سنگال تا سومالی کشیده شده است ) رشد میکنند. به همین خاطر این صمغ را صمغ عربی می نامند. در هر صورت صمغ عربی بومی آفریقا می باشد و در اکثر کشور های دنیا به همین نام شهرت دارد.

صمغ عربی یکی از محصولات مهم کشور های موریتانا، نیجر، چاد و سودان می باشد که به دیگر کشور های دنیا نیز صادر می شود. تا سال ۲۰۰۸ میلادی حدود ۶۰۰۰۰ تن صمغ در دنیا تولید شده است. جالب ایت بدانید کشورهای سودان، چاد و نیجریه ۹۵ درصد از صمغ عربی دنیا را در سال ۲۰۰۷ تولید کردند. کشور های اروپایی و آمریکا و در آسیا کشور ژاپن بیشترین بیشترین استفاده از صمغ عربی را دارند.

از نظر رنگ بسته به این که آن صمغ از چه گونه ای از آکاسیا و چه وقت و چه طور گرفته شده باشد، متفاوت است ولی هر چه تیره تر و طرف به رنگ قهوه ای باشد، نامرغوب تر و نوع سفید یا سفید مایل به زرد مرغوب تر خواهد بود. قطعات آن به شکل دانه های اشکی و یا تکه های کوچک است و اگر شکسته شود، مقطع آن درخشنده و مخطط با خطوط سفید می باشد ،در آب کاملا حل می شود و محلول چسبناک ایجاد می کند.

کاربرد صمغ عربی در زمینه های مختلف

همان طور که میدانید صمغ عربی یک ماده بسیار پر کاربرد در طول تاریخ بوده است و هم اکنون نیز استفاده های زیادی از آن میشود. در این بخش به طور کاملا تیتروار برخی کاربردهای صمغ عربی را خدمت شما عرض میکنم.

• از این ماده در صنایع غذایی به عنوان پایدار کننده و افزایش ویسکوزیته استفاده میکنند.
• در صنعت چاپ به عنوان روان کننده در انواع جوهر چاپ استفاده می‌شود.
• در تولید نوشابه ها و آبنبات و آدامس نیز کاربرد دارد.
• در نقاشی از آن به عنوان یک ماده چسبنده در آبرنگ استفاده می‌شود.
• به ابرنگ حجم و غلظت میدهد بدون اینکه رنگ خراب شود.
• در تولید ذغال از آن استفاده فراوانی میشود.
• در سیگارسازی نیز به عنوان چسبنده کاغذ سیگار می‌باشد.
• ماده چسبنده در تمبرهای پستی نیز صمغ عربی می‌باشد.
• این ماده بافت دهنده پاستیل نیز میباشد.
• در پوشش شکلات و دراژه نیز کاربرد دارد.
• به منظور تثبیت اجزاء طعم زا در صنایع غذایی نیز استفاده می شود.در تولید مواد غذایی هم به منزله امولسیون کننده و هم پایدارکننده استفاده میشود و از جدا شدن چربی یا رشد بلورهای شکر در محصولات قنادی یا رشد بلورهای یخ در بستنی جلوگیری میکند.
• تثبیت کننده عطر و ادکلن میباشد.
• ترکیب مهم واکس نیز می باشد.
• در صنایع نساجی از صمغ عربی برای آهار دادن به پارچه استفاده میشود.

• از نظر طب سنتی این ماده گیاهی دارای طبیعتی  معتدل و خشک است .
• تقویت کننده معده و دستگاه گوارش و روده ها است.
• جهت کاستن از گرمای بقیه دارو ها مصرف صمغ عربی کمک کننده است .
• مکیدن آن برای پیشگیری از سرماخوردگی مفید است .
• درمان کننده اسهال های صفراوی است  و دل درد را کاهش میدهد.
• سرفه و درد و خشکی قفسه سینه را درمان میکند و سینه را نرم و خشونت صدا و سینه را رفع میکند .

کاربرد صمغ عربی بسیار بیشتر از موارد ذکر شده می باشد. بنده قصد دارم از این پس بیشتر در مورد کاربرد صمغ عربی در دنیای هنر و خوشنویسی انگلیسی بپردازم. میتوانم بگویم صمغ عربی در خوشنویسی ممکن است حتی به اندازه مرکب ضروری و لازم باشد.

صمغ عربی در خوشنویسی

خواص شیمیایی و گیاهی صمغ عربی نشن دهنده این است که این ماده یک ترکیب بسیار پر کاربرد برای ابزار و محصولات هنری می باشد. این ماده از لحاظ اسیدی خنثی است و به راحتی در آب حل میشود. صمغ عربی یک ماده چسبناک می باشد و به هر محلولی که اضافه شود باعث میشود ویسکوزیته آن محلول افزایش پیدا کند. به گفته وبلاگ فرادرس ویسکوزیته یا لزجت یک سیال (مایع یا گاز)، میزان مقاومت آن را در مقابل جاری شدن بیان می‌کند. یعنی هر چه ویسکوزیته یک مرکب افزایش یابد مولکول های آن در برابر جاری شدن مقاومت بیشتری از خود نشان میدهند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت افزایش میزان صمغ عربی در مرکب باعث افزایش غلظت و کشش مرکب خواهد شد. در پاراگراف های بعدی به کاربرد صمغ عربی در خوشنویسی لاتین می پردازم.

جلوگیری از پخش شدن مرکب

مرکب رقیق هنگامی که به روی کاغذ منتقل میشود ناگهان پخش خواهد شد. بر روی هر کاغذی با هر ضخامتی که خوشنویسی کنید مرکب رقیق این اتفاق را برای شما رقم خواهد زد. منظور از پخش شدن یا feathering این است که دیگر کنترل مسیر جریان مرکب از دست شما خارج میشود. بنابراین برای جلوگیری از پخش شدن مرکب بر روی کاغذ یا مقوا بهتر است ابتدا آن را با صمغ عربی ترکیب کنید.

مطلب مرتبط : ۶ روش برای جلوگیری از پخش شدن مرکب

جلوگیری از خالی شدن مرکب

خالی شدن مرکب یا bleeding نیز از اتفاقات بسیار آزاردهنده ای در خوشنویسی لاتین می باشد که باز هم ناشی از رقیق بودن مرکب است. مرکب رقیق همان طور که در پاراگراف های قبل خدمت شما عزیزان عرض کردم دارای ویسکوزیته ضعیف می باشند. ویسکوزیته ضعیف یعنی اینکه مرکب در مقابل جاری شدن مقاومت کمی از خود نشان میدهد. بنابراین به راحتی بر روی نوک فلزی سر میخورد و تماما روی کاغذ خالی میشود در صورتی که ما میخواهیم جریان به آرامی و متناسب انجام شود. با اضافه کردن صمغ عربی به مرکب به راحتی میتوانید این مشکل را حل کنید.

براق کردن مرکب

یکی از ویژگی های جالب صمغ عربی براق کردن مرکب است. اگر دو متن را یکی بدون استفاده از صمغ و دیگری با استفاده از صمغ خوشنویسی کنید منظور بنده را متوجه خواهید شد. انگار روکش براقی بر روی نوشته شما کشیده میشود. اضافه کردن این صمغ به مرکب باعث میشود مرکب پس از خشک شدن مانند کاغذ و مقوای نیمه گلاسه براق شود و درخشندگی آن افزایش یابد.

چسباندن رنگ دانه ها

همان طور که میدانیم صمغ عربی چسبناک است و در بسیاری از صنایع از همین ویژگی صمغ استفاده های زیادی میشود. چسبناک بودن صمغ باعث میشود هر چیزی را که با آن ترکیب شده را نیز چسبناک تر کند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت مرکبی که با صمغ آمیخته شده است با شدت بیشتری به روی کاغذ میچسبد. همچنین هر چیزی که با صمغ عربی ترکیب شده باشد خیلی دیرتر تبخیر میشوند و یا اصلا تبخیر نمیشوند. اگر قصد دارید رنگ دانه های مرکب همراه با آبی که در مرکب وجود دارید به میزان کمتری تبخیر شود می بایست از صمغ عربی استفاده کنید. صمغ عربی با قدرت چسبندگی بالای خود رنگ دانه ها را وادار به چسبیدن به کاغذ میکند و این کار باعث پر رنگ تر شدن مرکب شما بر روی کاغذ خواهد شد.

با توجه به این که صمغ عربی دیر تر از آب خشک میشود می بایست مواظب باشید دستتان سریعا با نوشته هایتان تماس پیدا نکند. باید زمان بیشتری را منتظر بمانید تا مرکب خشک شود.

پاک کردن راحت تر خطوط راهنما

برای خوشنویسی هر نوشته ای و یا هر متنی نیاز به خط‌کشی و خطوط راهنما داریم. بدون خط کشی کیفیت کار ما مطمئنا چند درصد کاهش می یابد. پس از پایان کار هنگامی که میخواهید خطوط راهنما و خط کشی را پاک کنید می باست پاک کن را به آرامی بر روی کارتان حرکت دهید. صمغ عربی به مرکب کمک میکند بیشتر به کاغذ بچسبد و با حرکت پاک کن بر روی آن پخش نشود. بنابراین خطوط راهنمای کاری که با مرکب همراه با صمغ عربی خوشنویسی شده است را با خیال آسوده تری میتوانید پاک کنید.

در خوشنویسی انگلیسی دائما می بایست غلظت مرکب ها را تغییر دهیم. یا آن ها را با آب رقیق و یا با صمغ عربی غلیظ میکنیم. مرکبی که خیلی رقیق باشد روی نوک فلزی سریع سر میخورد و روی کاغذ خالی میشود و مرکبی که خیلی غلیظ باشد جریان بسیار کندی را بر روی نوک فلزی خواهد داشت و به سختی به کاغذ منتقل میشود. تقریبا میتوان گفت هیچ مرکبی به طور کامل و صددرصد ایده آل برای ما وجود ندارد که هیچ مشکلی را در کار ما ایجاد نکند. تمام مرکب ها با هر برندی و با هر کیفیتی می بایست متناسب با کار شما کمی غلیظ و یا رقیق شوند. بنابراین اگر شما با مرکب و جوهر کار میکنید حتما می بایست از صمغ عربی و آب نیز استفاده کنید.

چگونه باید اضافه شود؟

صمغ عربی در خوشنویسی انگلیسی معمولا به سه صورت استفاده میشود.

1. صمغ عربی را به کل مرکب اضافه کنید تا یک ترکیب جدیدی حاصل شود. در این صورت شما اطمینان دارید که مرکب شما دارای غلظت بسیار کمی می باشد و قصد دارید تمام مرکب را یک یا چند درجه غلیظ تر کنید. چرا که میدانید در غیر این صورت عملا نمیتوانید از مرکب خود استفاده کنید. مزیت استفاده از این روش این است که شما هر بار برای کار کردن نیازی به تغییر غلظت مرکب نخواهید داشت. اما توجه کنید اگر مرکب شما به هر دلیلی پس از اضافه کردن صمغ آن کیفیت لازم را از دست داد دیگر برگرداندن کیفیت اولیه بسیار دشوار خواهد بود.
2. شما میتوانید بخشی از مرکب را به ظرف یا دوات دیگری انتقال دهید و تغییر غلظت را در آن ظرف انجام دهید. در این صورت شما مطمئن خواهید بود مرکب اصلی دست نخورده است و تنها بخشی از آن را میخواهید با صمغ ترکیب کنید. این روش به نظر بنده بهتر از روش قبلی است چرا خطر خراب شدن کل مرکب دیگر وجود ندارد. همچنین ممکن است برای کارهای مختلف و نوشتن روی کاغذ و مقواهای مختلف به غلظت های متفاوتی از مرکب نیاز داشته باشید.بنابراین سعی کنید بیشتر اوقات هر تغییری را در ابتدا در یک ظرف جداگانه اعمال کنید.
3. و روش سوم این است که هر بار که برای خوشنویسی نوک فلزی را در مرکب میزنید بلافاصله با استفاده از قطره چکان یک قطره صمغ عربی نیز روی مرکبی که بر روی نوک فلزی قرار دارد بریزید تا مرکب با صمغ همراه شود. مزیت این روش این است که دیگر نیازی نیست هر بار یک ظرف جداگانه تهیه کنید و کلی زمان برای درست کردن یک مرکب ایده آل صرف کنید. به محض این که متوجه شدید مرکب رقیق است همان لحظه صمغ را اضافه میکنید. اما مشکل این روش این است که غلظت مرکب به اندازه روش های قبلی قابل تنظیم نیست. هر بار که نوک فلزی را قبل نوشتن با صمغ ترکیب میکنید ممکن است غلظت های متفاوتی را به شما بدهد.

از میان سه روشی را که خدمت شما عزیزان معرفی کردم روش شماره ۲ معمولا بیشتر استفاده میشود. روش شماره ۳ کمی خاص است و برای استفاده از آن به کمی تجربه نیاز دارید. از روش ۱ نیز بستگی به کاربرد مرکب میتوانید استفاده کنید.

دوستان عزیزم بنده سعی کردم سه روش را برای استفاده از صمغ عربی در خوشنویسی انگلیسی به شما عزیزان معرفی کنم اما مطمئنا روش های دیگری نیز وجود دارد که از آن اطلاعی ندارم. طبیعتا خیلی از روش ها به صورت تجربی به دست می آید. اگر شما هم روش خود را در استفاده از صمغ عربی دارید خواهش میکنم آن را با بنده و دیگر دوستان به اشتراک بگذارید.

چه میزان باید اضافه شود؟

در مورد میزان استفاده از صمغ عربی در مرکب واقعا نمیتوان یک نسخه واحدی پیچید. میزان ترکیب صمغ با مرکب به نوع مرکب، برند مرکب، ترکیبات استفاده شده در مرکب، غلظت مورد نیاز شما، ابزار مورد استفاده شما و … وابسته است. بعضی ها توصیه میکنند نسبت صمغ به مرکب ۱ به ۴ باشد. یعنی به ازای ۴ قطره از مرکب یک قطره صمغ می بایست اضافه شود اما مطمئنا ممکن است در بسیاری از موارد این نسبت کم و زیاد شود. بهترین کاری که توصیه میکنم انجام بدهید آزمون و خطا می باشد. بدون تست کردن هرگز نمیتوانید یک ترکیب ایده آل را برای خود درست کنید. شما کافی است یک ظرف جداگانه را تهیه کنید و حدود ده قطره را به ظرف انتقال دهید. حال یک قطره صمغ نیز به آن اضاف کنید و خوب هم بزنید. اکنون یک کلمه با آن خوشنویسی کنید و صبر کنید تا کاملا خشک شود. اگر باز هم غلظت کافی را نداشت یک قطره دیگر را اضافه و تست کنید. تا جایی این مراحل را انجام دهید تا یک نسبت مناسب از مرکب و صمغ حاصل شود.

نگران طولانی بودن این کار نباشید. ممکن است بار اول کمی چالش برانگیز باشد و وقت زیادی از شما گرفته شود. اما به محض این که به ترکیب ایده آلی دست پیدا کردید مطمئنا در دفعات بعد خیلی سریع تر و با تسلط بالاتری این کار را تکرار خواهید کرد.

از چه نوع صمغی استفاده کنیم؟

صمغ عربی معمولا هم به صورت مایع و هم به صورت جامد در بازار موجود است. اگر قصد دارید از صمغ عربی جامد استفاده کنید سعی کنید پودر صمغ عربی را تهیه کنید. این پودر به راحتی در آب و مرکب حل میشود. اگر هم قصد دارید از صمغ مایع استفاده کنید به راحتی با استفاده از قطره چکان میتوانید در مرکب حل کنید. اما بنده بیشتر از صمغ مایع استفاده میکنم چرا که صمغ مایع با آب ترکیب شده است و هنگامی که به مرکب اضافه میکنید خیلی سریع تر از پودر در آن حل میشود. همچنین راحت تر میتوانید میزان اضافه شدن صمغ را اندازه گیری کنید و مزیت دیگر آن این است که در بازار بیشتر یافت میشود.

اما از چه برندی استفاده کنیم؟ بهتر است از خود بپرسید صمغ عربی را به منظور اضافه کردن به چه مرکبی قصد دارید تهیه کنید؟ اگر از مرکب برند A استفاده میکنید بهتر است از صمغ عربی همان برند A استفاده کنید. شرکت های تولید کننده مرکب و جوهر معمولا نوعی صمغ عربی را نیز تولید میکنند که با محصولتشان همخوانی داشته باشد و به راحتی با آن ها ترکیب شود. مثلا اگر از مرکب های وستا استفاده میکنید بهتر است از صمغ عربی وستا برای تغییر غلظت آن ها استفاده کنید. و یا اگر از مرکب دست ساز استفاده میکنید بهتر است از صمغ عربی دست ساز برای غلیظ تر کردن آن استفاده کنید.

نتیجه گیری

دوستان عزیزم بهتر است بگویم صمغ عربی در خوشنویسی به خصوصی خوشنویسی لاتین یک ابزار ضروری است. یعنی در کنار مرکب، دسته قلم،نوک فلزی، خط‌کش و شابلون و دیگر ابزار ضروری برای شروع، صمغ عربی نیز باید به این لیست اضافه شود. اگر شما برای خلق آثار هنری خود از ماده ای به نام مرکب استفاده میکنید بنابراین می بایست از صمغ نیز استفاده کنید. هنگامی که کار با صمغ را خوب یاد گرفتید مطمئن باشید تسلط شما بر خوشنویسی بیشتر خواهد بود. طبیعتا افزایش تسلط باعث میشود از کارتان لذت بیشتری ببرید.

امیدوارم توانسته باشم اکثر سوالات شما را در مورد این ماده فوق العاده پرکاربرد پاسخ داده باشم. بدون شک شما هم میتوانید نکات بسیار زیادی را در این مورد به این مطلب اضافه کنید.

منابع: wikipedia , attarak, abtinchem, tpk, bienfaitcalligraphy, allandetrobert